ارزیابی وضعیت بیابان‌زایی شهر طبس بر اساس شاخص‌های بیابان‌زایی تکنوژنیکی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد بیابان‌زدایی، گروه طبیعت، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران.

2 استادیار، گروه مهندسی طبیعت، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان ، ایران.

3 دانشیار،‌ گروه مهندسی طبیعت، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران.

چکیده

بیابان‌‌زایی ناشی از توسعه شهری یا تکنوژنیکی در اثر دخالت‌های بشری و تغییرات کاربری اراضی صورت می‌گیرد که به عنوان یک معضل جدی، مطرح است. افزایش جمعیت علاوه بر تسریع تخریب زمین، باعث بهره‌برداری نابجا از اراضی می‌شود. در پژوهش حاضر با استفاده از تصاویر سنجنده TM ماهواره‌های لندست 4 و 5 سال 1986 و سنجنده‌های OLI و TIRS ماهواره لندست 8 سال 2017، روند تغییرات کاربری اراضی محدوده شهر طبس مورد بررسی قرار گرفت. محدوده مطالعاتی به 6 واحد کاری تقسیم گردید و با استفاده از مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان‌زایی (IMDPA) معیار و شاخص‌های تکنوژنیکی مورد مطالعه قرار گرفت و در نهایت ارزش عددی شاخص‌های معیار توسعه شهری و صنعتی (نسبت اراضی انسان ساخت به زراعی و باغی، نسبت اراضی انسان ساخت به باغی و جنگلی یا فضای سبز، شاخص میزان سرانه فضای سبز، درصد مناطق جاده‌سازی شده و تراکم جاده، نسبت پذیرش جمعیت بالقوه به جمعیت بالفعل) برای کل منطقه در هر دو زمان محاسبه شد. بررسی‌ها نشان داد که طی سال‌های مورد مطالعه سطح عوارض انسان ساخت 5/68 درصد افزایش داشته از طرفی اراضی زراعی هم حدود 5/9 درصد افزایش نشان داده است. همچنین در منطقه مورد مطالعه، شاخص نسبت اراضی انسان‌ ساخت به باغی و جنگلی یا فضای سبز و شاخص سرانه فضای سبز به ترتیب با ارزش عددی 0/92 و 9/14 بیشترین تاثیر در سال 1986 و شاخص نسبت اراضی انسان ‌ساخت به زراعی و باغی و شاخص تراکم جاده به ترتیب با ارزش عددی 0/79 و 1/95 در سال 2017 کم‌ترین تاثیر را در بیابان‌زایی تکنوژنیکی منطقه دارد. براساس پنج شاخص مورد بررسی، ارزش کمی شدت بیابان‌زایی برای کل منطقه در سال 1986، 1/89 که در کلاس متوسط بیابان‌زایی و سال 2017، 7/13 که در کلاس بسیار شدید بیابان‌زایی قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Evaluation of desertification situation in Tabas city based on technogenic desertification indicators using satellite images

نویسندگان [English]

  • Mohammad Nadi 1
  • Saeideh Kalantari 2
  • Alireza Khavaninzadeh 2
  • Mahdi Tazeh 3
1 M.Sc. in Desertification Combating, Department of Nature Engineering Faculty of Agriculture and Natural Resources, Ardakan University, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Nature Engineering, Faculty of Agriculture & Natural Resources, Ardakan University, Ardakan, Iran.
3 Associate Professor, Department of Nature Engineering, Faculty of Agriculture & Natural Resources, Ardakan University, Ardakan, Iran.
چکیده [English]

Desertification due to urban or technological development is due to human intervention and land use change, which is a serious problem. In addition to accelerating land degradation, population growth is leading to misuse of land. In the present study, using Landsat4-5 satellite imagery of 1986 TM sensor and Landsat 8 satellite imagery of OLI TIRS sensor of 2017, the trend of land use changes in Tabas city was investigated. The study area was divided into 6 units and using the Iranian Model of Desertification Potential Assessment (IMDPA), standard technogenic criteria and indicators were studied, and finally the numerical value of standard indicators of urban and industrial development (ratio of man-made to agricultural and garden lands, ratio of man-made lands to garden) And forest or green space, per capita green space index, percentage of road construction areas and road density, ratio of potential population to actual population) were calculated for the whole region in both time periods. Studies have shown that during the studied years, the level of man-made complicaions has increased by 5.68 percent, while arable lands have also increased by about 5.9 percent. The results showed that in the study area, the ratio of man-made land ratio, to garden and forest or green space and green space index with numerical values of 0.92 and 9.14, respectively, had the greatest impact in 1986 and man-made land ratio. To agricultural and horticultural construction and road density index with a numerical value of 0.79 and 1.95, respectively, in 2017 have the least impact on the technogenic desertification of the region. Based on the five indicators studied, the quantitative value of desertification intensity for the whole region in 1986 was 1.89, which is in the middle class of desertification, and in 2017, 7.13, which is in the very severe class of desertification.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Land use change
  • Urban and industrial development
  • Technogenic criteria
  • Human interventions

مراجع

احمدی، ح.، نظری سامانی، ع.ا.، اختصاصی، م.ر.، مقیمی‌نژاد، ف.، و حسین‌آبادی، م. (1391). بررسی تاثیر توسعه شهری و صنعتی (بیابان‌زایی تکنوژنیکی) در بیابان‌زایی (مطالعه موردی: شرق اصفهان). پژوهش‌های فرسایش محیطی، 2، 77-63.
بحرینی، ف.، پهلوانروی، ا. مقدم نیا، ع.ر. و راهی، غ.ر. (1390). بررسی اثر معیار تکنوژنیکی توسعه شهری در بیابان زایی(بیابان‌زایی تکنوژنیک) حوزه آبخیر بردخون، بوشهر. پنجمین کنفرانس سراسری آبخیزداری و مدیریت منابع آب و خاک، کرمان، اسفند1390.
تازه، م. (1383). بررسی نقش تغییرات کاربری اراضی در بیابان‌زایی محدوده شهر یزد.، پایان نامه کارشناسی‌ارشد بیابان‌زایی، دانشکده منابع‌طبیعی دانشگاه تهران.
تازه، م.، اسدی، م.، تقی‌زاده، ر.، کلانتری، س.، و صادقی‌نیا، م. (1397). ارزیابی شاخص‌های ژئومرفومتری در تفکیک نیمه خودکار تیپ‌های ژئومرفولوژی مناطق بیابانی (مطالعه موردی: محدوده شمال‌غرب اردکان). تحقیقات مرتع و بیابان ایران، (1)25، 43-29.
خازنی، ف. (1391). بررسی وضعیت بیابان‌زایی محدوده شهر یزد بر اساس شاخص‌های بیابان‌زایی تکنوژنیکی(توسعه شهری و صنعتی). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و کویر‌شناسی دانشگاه یزد.
خسروی، ف.، تازه، م.، صارمی نایینی، م.ع.، و کلانتری، س. (1398). بررسی و مقایسه نرم‌افزارهای Image J و GIAS با الک مکانیکی در دانه‌بندی خودکار ذرات سطح زمین. خشک‌بوم. (2)9، 42-29.
خوارزمی،ر.، عبداللهی، ع.ا.، راهداری، م.ر. و کارکن ورنوسفادرانی، م. (1395). پایش تغییرات کاربری اراضی و تأثیر آن بر روند تخریب زمین و بیابان‌زایی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست (مطالعه‌ی موردی: شرق ایران، دریاچه‌ی هامون). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. (25)۷، 64-75.
زهتابیان، غ.ر.، خسروی، ح. و مسعودی، ر. (1393). مدل‌های ارزیابی بیابان‌زایی (معیارها و شاخص‌ها). تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 260ص.
شاکری، ف. (1391). بررسی اثر توسعه شهری و صنعتی بر روند بیابان‌زایی محدوده شهر لار، استان فارس. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده منابع‌طبیعی و کویر‌شناسی دانشگاه یزد.
شفیعی شریف‌آبادی، م.، کلانتری، س.، صادقی‌نیا،م.، و تازه،م. (1400). بررسی رابطه گرانولومتری رسوبات بادی با ارتفاعات مختلف در بارخان‌های محدوده شهرستان اردکان. مدیریت اکوسیستم، (1)1(1)، 68-58.‎
صادقی، س. (1388) . بررسی وضعیت بیابان‌زایی محدوده شهر اصفهان بر اساس شاخص‌های بیابان‌زایی تکنوژنیکی (توسعه شهری و صنعتی). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده منابع‌طبیعی و کویر‌شناسی دانشگاه یزد.
صالحی، ا.، و کرباسی، پ. (1400). نقش عوامل انسان ساخت در بیابانزایی شرق اصفهان. برنامه ریزی فضایی، (3)11، 24-1.‎
کاظمی‌نیا، ع.، و میمندی پاریزی، ص. (1395). پهنه‌بندی تخریب اراضی محدودة شهر کرمان بر اثر توسعة شهری– صنعتی (بیابان‌زایی تکنوژنیکی) با به‌کارگیری GIS. آمایش سرزمین، (2)8, 330-311.‎
کارگران، ف.، کلانتری، س.، قانعی بافقی، م.ج.، و تازه، م. (1395). مقایسه شاخص‌های دانه‌بندی ذرات دامنه روبه باد و پشت به باد ریپل مارک‌های درشت (مطالعه موردی: ارگ حسن‌آباد شهرستان بافق). پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، (3)5، 120-111.
گوهری، ز.، و نیکو، ش. (1395). بررسی اثر تغییرات کاربری اراضی بر بیابان‌زایی تکنوژنیک محدوده شهر مشهد. مهندسی اکوسیستم بیابان، (13)5، 90-81.
نگهبان، س.، یمانی، م.، مقصودی، م.، و عزیزی، ق. (1392). بررسی تراکم، ژئومورفولوژی و پهنه‌بندی ارتفاعی نبکاهای حاشیه غربی دشت لوت و تاثیرات پوشش گیاهی بر مورفولوژی آنها. پژوهش‌‌های ژئومورفولوژی کمی، (4)1، 42-17.
Deng, J.S., Wang, K., Li, J., and Deng, Y.H. )2009(. Urban land use change detection using multisensor satellite images. Pedosphere, 19(1), pp.96-103.
FAO. (2002). Land Degradation Assessment in Dray land- (Land Project). Food and Agriculture Organization of the United Nations, 49p.
FAO-UNEP. (1977). World Map of Desertification at a scale of 1:25000000. FAO, 11p.
Lavado Contador, J.J., Schnabel, S., and Gómez Gutiérrez, A. (2009). An evaluation of the MEDALUS ESA index (environmental sensitivity to land degradation), from regional to plot scale. International Conference on Desertification (ICOD), University of Murcia, Spain.
Santini, M., Caccamo, G., Laurenti, A., Noce, S., and Valentini, R. (2010). A multi-component GIS framework for desertification risk assessment by an integrated index. Applied Geography, 30(3), 394-415.
Zarei, M., Tazeh, M., Moosavi, V., and Kalantari, S., (2021). Investigating the Capability of Thermal-Moisture Indices Extracted from MODIS Data in Classification and Trend in Wetlands. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 49, 2583-2596.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 اردیبهشت 1401
  • تاریخ بازنگری: 21 مرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 21 مرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار