اثرات توپوگرافی بر تنوع و غنای گونه ای مراتع بیابانی و خشک (مطالعه موردی: مراتع تنگ لایبید یزد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 محقق پژوهشی، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یزد، ایران.

2 استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات جنگل و مرتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یزد، ایران.

3 استاد گروه مرتع، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع‌طبیعی ساری، ساری، ایران.

چکیده

گرادیان‌های محیطی و تغییر شکل زمین سبب تغییرات تدریجی عوامل غیرزنده می‌شوند که روی تراکم و توزیع گونه‌ها تاثیرگذار بوده و برای پراکنش فضایی تنوع گیاهی مهم می‌باشند. درک فرایندهای اکولوژیکی مرتبط با گرادیان‌های ارتفاع منجر به تغییرات احتمالی اقلیمی در جوامع می‌شود. برای مطالعه تنوع و غنای گونه‌ای در مرتع مورد نظر دو دامنه شرقی و غربی در سه طبقه ارتفاعی 2400-2000، 2800-2400 و 3200-2800 متر ارتفاع از سطح دریا انتخاب شدند، نمونه برداری به صورت تصادفی- سیستماتیک انجام شد، بدین ترتیب که در هر طبقه ارتفاعی سه ترانسکت 100 متری به صورت عمود بر شیب به فاصله 100 متر از همدیگر مستقر و در روی هر ترانسکت 10 پلات دو مترمربعی و در مجموع 180 پلات (دو متر مربعی) در منطقه مستقر و اندازه گیری شدند. سپس با استفاده از نرم افزار PAST شاخص‌های مهم اکولوژیکی از قبیل غنا، تنوع و یکنواختی محاسبه شدند. تجزیه و تحلیل آماری این شاخص‌ها نشان داد که بیشترین تنوع مربوط به طبقه ارتفاعی 2800-2400 و 3200-2800 متر و کمترین آن مربوط به طبقه ارتفاعی 2400-2000 متر می‌باشد. تنوع در جهت های شرقی و غربی دارای اختلاف معنی دار نبوده است. طبقه ارتفاعی 2400-2000 متر با جهت شرقی دارای بیشترین یکنواختی و کمترین غنا می‌باشد. در ارتباط با غنا نیز در دو طبقه بالایی ارتفاع (2800-2400 و 3200-2800 متر) بیشترین مقدار غنا وجود داشته است و کمترین مقدار غنا در ارتفاع پایین تر بوده است. با این حال غنا در دامنه غربی بیشتر از دامنه شرقی می‌باشد. کمترین یکنواختی در طبقه ارتفاعی 2800-2400 متر مشاهده شد و دامنه های شرقی و غربی دارای یکنواختی یکسانی بوده‌اند. به طور کلی با افزایش ارتفاع از سطح دریا تنوع و غنا در جهت جغرافیایی غربی افزایش یافته است زیرا بیش از هفتاد درصد فراوانی بارش‌ها در جهت دامنه غربی می‌باشد و در ارتفاع بالای 2800 متر به علت برودت هوا از مقدار غنا کاسته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Effect of topographic on species richness and diversity in desert and arid rangelands (Case study: Tang_e Laybid rangelands of Yazd)

نویسندگان [English]

  • Alibeman Mirjalili 1
  • sedighae zarekia 2
  • Zeinab Jafarian Jeloudar 3
1 Researcher, Soil Conservation and Watershed Management Research Department, Yazd Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO),Yazd, Iran.
2 Assistant Professor, Forest and Rangeland Department, Yazd Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO),Yazd, Iran.
3 Professor, Department of Rangeland, Faculty of Natural Resources, Sari Agricultural Sciences and Natural Resources University, Sari, Iran.
چکیده [English]

Environmental gradients and land deformation cause gradual changes in non-living factors that affect the density andEnvironmental gradients and land deformation cause gradual changes in non-living factors that affect the density and distribution of species and are important for the spatial distribution of plant diversity. Understanding the ecological processes associated with altitude gradients leads to potential climatic changes in communities. To study the diversity and species richness in the rangeland, two eastern and western slopes were selected in three altitudes of 2000-2400, 2400-2800 and 2800-3200 meters above sea level. Sampling be performed Systematic random. Thus, in each altitude class, three 100-meter transects were placed perpendicular to the slope at a distance of 100 meters from each other, and on each transect, 10 plots of two square meters and in total 180 plots (2 square meters) were located and measured in the area. Then, important ecological indicators such as richness, diversity and uniformity were calculated using PAST software. Statistical analysis of these indicators showed that the most diversity is related to the altitude class of 2400-2800 and 2800-3200 meters and the least of it is related to the altitude class of 2000-2400 meters. Diversity in the east and west directions was not significantly different. Altitude class 2000-2400 meters with east direction has the highest uniformity and the lowest richness. In relation to richness, in the upper two classes of altitude (2400-2800 and 2800-3200 meters) there was the highest amount of richness and the lowest amount of richness was at lower altitudes. However, richness is larger on the western slope than on the eastern slope. The lowest uniformity was observed in the altitude class of 2400-2800 meters and the eastern and western slopes had the same uniformity. In general, with increasing altitude above sea level, diversity and richness have increased in the western geographical direction. Because more than seventy percent of the frequency of precipitation is in of the western slope and at an altitude above 2800 meters due to the cold weather, the amount of richness has decreased.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Diversity
  • Altitude above sea level
  • Richness
  • Aspect
  • Uniformity
  • PAST
اجتهادی، ح.، سپهری، ع.، و عکافی، ح.ر. (1392). روش‌های اندازه‌گیری تنوع زیستی (چاپ دوم). مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 230ص.
اسدیان، ق.، اکبرزاده، م.، و صادقی‌منش، م.ر. (1388). بررسی تغییرات پوشش گیاهی مراتع گیان نهاوند در شرایط چرا و قرق. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، (3)16، 352-343.
امیدزاده اردلی، ا.، زارع چاهوکی، م.ع.، ارزانی، ح.، و خدری غریب‌وند، ح.ا. (1392). ارزیابی اثر جهت دامنه و شدت چرا بر شاخص‌های تنوع گونه‌ای با استفاده از پلات چند مقیاسی C در زیست بوم‌های مرتعی کرسنک شهرکرد. حفاظت زیست بوم گیاهان، (3)1، 13-1.
باغستانی میبدی، ن، زارع، م.، عبداللهی، ج. (1385). تأثیر قرق بر تغییرات پوشش گیاهی مراتع استپی استان یزد در دو دهه گذشته (83-1365). تحقیقات مرتع و بیابان ایران، (4)13، 346-337.
بری ابرقویی، ح.، دشتی خویدکی، ع.، نجارهدشی، ن.، و توکلی، م. (1384). سامانه‌های جوی تاثیرگذار بر استان یزد و پیامدهای آن. همایش علمی کاربردی راههای مقابله با سرمازدگی. یزد، آذر 1384، 72-64.
بصیری، ر.، (1382) .مطالعه اکولوژیک منطقه رویشی وی ول Quercus libani olive با استفاده از تحلیل عوامل محیطی در منطقه مریوان. رساله دکتری جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس، 137ص.
پرما، ر.ا.، و شتایی جویباری، ش. (1389). اثر عوامل فیزیوگرافی و انسانی بر تاج‌پوشش و تنوع گونه‌های چوبی در جنگل‌های زاگرس (مطالعه موردی: جنگل‌های حفاظت ‌شده قلاجه استان کرمانشاه). تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، (4)18، 555-539.
پوربابایی، ح.، حقگوی، ط. (1392). تاثیر عوامل فیزیوگرافیک بر تنوع گونه‌های درختی (تحقیق موردی: پارک جنگلی کندلات، گیلان). تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، (2)21، 255-243.
پیتون، ب.، کامپا، ه.، و پینتراستاین، ا. (1380). تنوع زیستی. ترجمه: م. دانش. تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست،169ص.
جوزی، س.ع.، و مرادی مجد، ن. (1392). ارزیابی شرایط رویشگاهی بادام کوهی Amygdalus scoparia در منطقه بوالحسن دزفول به روش تصمیم‌گیری چند معیاره. اکوفیزیولوژی گیاهی. (15)5، 102-88.
حاجی میرزاآقایی، س.، جلیلوند، ح.، کوچ، ی.، و پورمجیدیان، م. (1390). تنوع گونه‌های گیاهی در ارتباط با عامل اکولوزیک ارتفاع از سطح دریا در جنگلهای سرد آبرود چالوس.  زیست‌شناسی ایران. (3)24، 411-400.
حیدری، م.، عطارروشن، س.، و حاتمی، خ. (1390). ارزیابی تنوع زیستی گیاهان علفی در ارتباط با عوامل فیزیوگرافی در اکوسیستم‌های جنگلی زاگرس میانی منطقه حفاظت شده دالاب. تحقیقات منابع طبیعی تجدیدشونده، (2)1، 42-28.
دیناروند، م.، فیاض، م.، بهنام‌فر، ک.، خاکساریان، ف.، یثربی، ب.، و آرامی، س.ع. (1399). ارزیابی تنوع گونه‌ای و غنای پوشش گیاهی در دو کانون گرد و غبار استان خوزستان. بوم‌شناسی کاربردی، (4)9، 87-73.
ذاکری پاشاکلایی، م.، الوانی نژاد، س.، و اسماعیل‌زاده، ا. (1393). رابطه‌ی تنوع زیستی گیاهان با عوامل توپوگرافی در جنگل های غرب مازندران (مطالعه موردی: جنگل پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس). بوم‌شناسی کاربردی، (8)3، 16-1.
زارع‌کیا، ص.، فیاض، م.، غلامی، پ.، گودرزی، م.، و جعفری، ف. (1392). اثر مدیریت‌های مختلف چرایی بر تنوع و غنای گونه‌ای در مراتع استپی ساوه. بوم‌شناسی کاربردی، (6)2، 10-1.
طالشی، ح.، و اکبری‌نیا، م.، (1390). تنوع زیستی گونه‌های چوبی و علفی در رابطه با عوامل در جنگلهای پایین بند شرق نوشهر. زیست‌شناسی ایران، (5)24، 777-766.
غلامی، پ.، قربانی پاشاکلایی، ج.، و شکری، م. (1390). تغییرات تنوع، غنا و گروه‌های کارکردی پوشش گیاهی در شدتهای مختلف چرای دام (مطالعه موردی: مراتع ماهور ممسنی، استان فارس). تحقیقات مرتع و بیابان ایران، (4)18، 675-662.
فخیمی ابرقویی، ا.، مصداقی، م.، غلامی، پ.، و نادری نصرآباد، ح. (1390). اثر برخی از خصوصیات توپوگرافی بر تنوع گیاهی (مطالعه موردی: مراتع استپی ندوشن یزد). تحقیقات مرتع و بیابان، (3)18، 419-408.
قربانی، ا.، طاهری نیاری، م.م.، معمری، م.، بیدارلرد، م.، و غفاری، س. (1399). بررسی اثر عوامل توپوگرافی بر شاخص‌های تنوع گیاهی در مراتع گرادیان ارتفاعی قزل‌اوزن شهرستان کوثر- اردبیل. مرتع، (4)14، 566-551.
محمدزاده، ا.و.، بصیری، ر.، و تراهی، ع.ا. (1393). ارزیابی تنوع زیستی گونه‌های گیاهی ارسباران با استفاده از شاخص‌های غیرپارامتریک در ارتباط با عامل اکولوزیک ارتفاع از سطح دریا. پژوهش‌های سلولی و مولکوای، (5)27، 963-949.
محمودی، ج. (1386). بررسی تنوع گونه‌ای گیاهان جنگل حفاظت شده کلارآباد در سطح گروه‌های اکولوژیک. زیست‌شناسی ایران، (4)20، 362-353.
مرادی، ح.ر.، طهماسبی، ا.، و عرفانزاده، ر. (1383). بررسی ارتباط پوشش گیاهی، خاک و واحدهای ژئومرفولوژی در مراتع حوضه آبخیز کسیلیان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. پژوهشنامه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خزر، (2)2، 83-38.
میرجلیلی، ع.ب.، دیانتی‌تیلکی، ق.، باغستانی‌میبدی، ن.، (1387). مقایسه پنج روش اندازه‌گیری فاصله‌ای تعیین تراکم در بوته‌زارهای تنگ لایبید یزد. تحقیقات مرتع و بیابان، (3)15، 303-295.
میردیلمی، س.ز.، دیفرخش، م.، و قلیش‌‌لی، ف. (1391). مطالعه فلوریستیک و مقایسه تنوع گونه‌های گیاهی در جهات مختلف جغرافیایی مراتع حوزه کچیک، استان گلستان. پنجمین همایش ملی مرتع و مرتعداری ایران. بروجرد، اردیبهشت 1391.
نادری، ح.، دیانتی‌تیلکی، ق.، مصداقی، م.، و عبداللهی، ج. (1386). اثر خصوصیات منظر روی تنوع گیاهی مراتع خشک استان یزد. اولین کنفرانس مهندسی برنامه‌ریزی و مدیریت سیستم‌های محیط زیست. تهران، دی 1386، 13ص.
نجفی‌فر، ع. (1391). تاثیر شاخص‌های فرم زمین بر تنوع گونه‌ای گیاهان چوبی در بوم سازگان‌های جنگلی زاگرس میانی (مطالعه موردی: استان ایلام). پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، (4)19، 91-77.
Brockway. D.G. (1998). Forest plant diversity at local and landscape scales in Casecade Mountains of southwestern Washington. Forest Ecology and Management. 109: 323-341.
Chawal. A., Rajkumar. S., Singh. K.N., Lal, B., Singh, R.D., and Thukral. A.K. (2008). Plant species diversity along an latitudinal gradient of Bhabha Valley in western Himalaya. Journal of Mountain Science, 5:157-177.
Enright. N.J., Miller, B.P., and Akhter. R. (2005). Desert vegetation and vegetation-environment relationships in Kirthar National Park, Sindh, Pakistan. Journal of Arid Environments, 61(3), 397-418.
Fisher, M.A., and Fuel, P.Z. (2004). Changes in forest vegetation and arbuscular mycorrhizae along a steep elevation gradient in Arizona. Forest Ecology and Management, 200(1-3): 293-311.
Grytnes, J.A., and Vetaas, O.R. (2002). Species richness and altitude: A comparison between null models and interpolated plant species richness along the Himalayan altitudinal gradient, Nepal. The American Naturalist, 159(3), 294-304.
Hector, A., Schmid, B., Beirrkuhnlein, C., Caldeiria, M.C., Diemer, M., Dimitrakopoulos, P.G., Finn, J.A., Freitas, H., Giller, P.S., Good, J., Harris, R., Hogberg, P., Huss- Danell, K., Joshi, J., Jumpponen, A., Korner, C., Leadley, P.W., Loreau, M., Minns, A., Mulder, C. P. H., O`Donovan, G., Otway, S. J., Pereira, J. S., Prinz, A., Read, D. J., Scherer – Lorenzen, M., Schulze, E. D., Siamantziouras, A.S.D., Spehn, E.M., Terry, A.C., Troumbis, A.Y., Woodward, F.I., Yachi, S., and Lawton, J.H. (1999). Plant diversity and productivity experiment in European grasslands. Science, 286 (5442): 1123-1127.
Jiang, Y., Kang, M., Zhu, Y., and Xu, G. (2007). Plant biodiversity patterns on Helan Mountain, China. Acta Oecologica, 32(2): 125-133.
Rahbek, C. (1997). The Relationship among Area, Elevation, and Regional Species Richness in Neotropical Birds. The American Naturalist, 149(5): 875-902.
Turkis, S., and Elmas. E. (2018). Tree species diversity and importance value of different forest communites in Yanice forests. Fresenius Environment Bulletin, 27(6): 4440-4447.
Vujnovic, K., Wein, R.W., and Dale, M.R.T. (2002). Predicting plant species diversity in response to disturbance magnitude in grassland remnants of central Alberta. Canadian Journal of Botany, 80(5): 504-511.